Ποιοι ήταν Οι Κομπογιαννίτες: Οι ξακουσμένοι αυτοδίδακτοι γιατροί από το Ζαγόρι

Οι Κομπογιαννίτες, οι ξακουσμένοι αυτοδίδακτοι γιατροί από το Ζαγόρι, είναι γνωστοί και με άλλα ονόματα, όπως Ματσουκάδες, Βικογιατροί, Σακκουλαραίοι, Κα-ταφιανοί, Ζαγοριανοί. Έγιναν ξακουστοί για τις καταπληκτικές επιτυχίες τους, με την ιατρική ικανότητα τους και η φήμη τους έφτασε μέχρι τα σουλτανικά παλάτια.

Ήταν αυτοδίδακτοι γιατροί και όλοι ήταν από το Ζαγόρι. Ήταν ένα «είδος αδελφότητος», όπου ο πατέρας δίδασκε την τέχνη και τα μυστικά της στο γιο του, ο οποίος και τον διαδεχόταν.

Αυτοί οι εμπειρικοί γιατροί διέπρεψαν κατά τους προ και μετά την Επανάσταση χρόνους, και κατά μία παράδοση ασκούσαν το έργο τους από το 1690. Γύριζαν παντού: Θράκη, Μακεδονία, Βουλγαρία, Σερβία, Μ. Ασία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο. Ήταν φημισμένοι σ’ όλα τα Βαλκάνια.

Οι Βικογιατροί ήταν κυρίως από τα χωριά: Λιασκοβέτσι, Τσεπέλοβο, Φραγγάδες, Πάπιγκο, Σκαμνέλι, Καλωτά, Δόλιανη, Μανασή, Τζωντήλα, Κουκούλι, Νεγάδες, Ανω Πεδινά, Μονοδένδρι και Καπέσοβο.

Οι Κομπογιαννίτες γύριζαν παντού έφιπποι και πάντοτε είχαν μαζί τους σακούλες με βότανα (Σακκουλαραίοι). Φορούσαν «μέλαιναν και μαλλιαράν σεγκούναν» και έδεναν με πράσινη ταινία «την εις δασείς πλοκάμους κυμαίνουσαν χαίτην των».

Πάντοτε από το μπράτσο τους κρεμόταν «οζώδης ράβδος», ματσούκι, γι’ αυτό και τους έλεγαν ματσουκάδες ή ματσουκάρηδες. Όπου πήγαιναν τους γινόταν υποδοχή, με φωνές και υπόκρουση από κουδουνίσματα, ζουρνάδες, ποδοβολητά αλόγων και ο κόσμος έτρεχε να τους καλωσορίσει.

Ο Αλ. Σούτσος, που τους διακωμωδεί, με τους στίχους του, τους περιγράφει πολύ παραστατικά:

Καλός γιατρός πουλώ ζωή ποιος θέλει, ποιος θα πάρη… Ήρθε ο μέγας γιατρός, ήρθε ο μέγας χειρούργος ήρθε ο εξοχότατος…

Οι Κομπογιαννίτες, όπως γράφει και ο Πουκεβίλ, διακρίνονταν για την επιδεξιότητα τους στις περιεσφιγμένες κήλες και στις κήλες. Ήξεραν ακόμη να χειρουργούν τον καταρράκτη και οι πιο ικανοί, ακόμη και πέτρες του νεφρού! Ήταν τέτοια η επιτυχία τους, στε μπορούσαν να εκπλήξουν και ικανούς χειρουργούς.

Ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι το 1790, ο Γάλλος πρόξενος στην Αθήνα, Φωβέλ, προσέτρεξε σε Κσμπογιαννίτη για να του εγχειρήσει την κήλη! Οι Κομπογιαννίτες ανεξάρτητα από την πληρωμή που θα συμφωνούσαν να πάρουν για την εγχείρηση, κρατούσαν πάντοτε και το σάκκο της κήλης.

Τον φούσκωναν και τον κρεμούσαν σε καλάμι και οι βοηθοί τους ανεμίζοντας το καλάμι με τους σάκκους, φώναζαν: – Να ο μεγάλος γιατρός, ο μεγάλος κηλοθεραπευτής, ο εξοχώτατος σπασογιατρός, που έχει (τόσους) σάκους από κήλες, περίφημα χειρουργημένες. Διαφήμιση της εποχής. Η περίφημη Χαράδρα του Βίκου, που όσοι την διασχίσαμε χαρήκαμε την ομορφιά της και τους φανταστικούς σχηματισμούς των βράχων, είναι ανεξάντλητη πηγή φαρμακευτικών βοτάνων.

Ο γιαννιώτης Καθηγητής της Βοτανολογίας του Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης, αείμνηστος Κ. Γκανιάτσας, με ομάδα φοιτητών που κατέγραψε 219 φυτά, που φύονται στη Χαράδρα του Βίκου.

Τα 52 τα χαρακτηρίζει δηλητηριώδη. Οι Κομπογιαννίτες που γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες τους, συνέλεγαν βότανα από τη χαράδρα του Βίκου, που τα χορηγούσαν στους ασθενείς. Τα φύλαγαν σε μεγάλα μαντήλια δεμένα με κόμπο και βέβαια ήταν μυστικό.

Κέρδιζαν πολλά χρήματα και δεν ήταν όλοι «τσαρλατάνοι». Κάποιοι απ’ αυτούς υπήρξαν και ευεργέτες, όχι μόνο των συγγενών και συγχωριανών, αλλά και του Ζαγορίου. Μεταξύ αυτών διακρίθηκε ο Πανταζής Εξάρχου από το Λιασκοβέτσι, του οποίου «ο υιός Κων/νος παρακολουθήσας (1784) Φιλιππουπολίτας εμπόρους ροδελαίου εις Ινδίας… συνεργήσας και προς προαγωγήν της Ορθοδοξίας εν Καλκούτη» ίδρυσε εμπορικούς οίκους και ο γιος του διηύθυνε εκεί «εμπορικόν δικαστήριον».

Ο καπεσοβίτης Πασχάλογλου «χρημάτισε ιατρός» 4 Σουλτάνων και μυστικοσύμβουλός τους, ευεργέτησε πολλούς. Το 1821 φυλακίστηκε και αργότερα πέθανε από δυσεντερία. Μαρτυρικό θάνατο βρήκε στη φυλακή, 1821, και ο Καπεσοβίτης, εμπειρικός γιατρός Κ. Βρούζος.

Πρακτικοί γιατροί ήταν και από κάποια χωριά της Β. Ηπείρου. Αναφέρω τον Ευάγγελο Ζάππα, τον μέγα ευεργέτη, «που έσωσε στην επανάσταση κόσμο και κόσμο τραυματιών, πριν εγκατασταθεί στο Βουκουρέστι, όπου χάρις στη χειρουργική του ικανότητα κατόρθωσε να διαπρέψει». Στον Ζάππα τη χειρουργική δίδαξε στα στρατόπεδα της Επαναστάσεως ο συμπατριώτης του εμπειρικός γιατρός Πάνος Παναγιώτου».

Υπάρχουν πολλές ευτράπελες διηγήσεις για τους Κομπογιαννίτες, όπου φαίνεται η επιδεξιότητα τους, αλλά και η ευφυΐα τους, όπως με τον κομπογιαννίτη Καραβέλα: Η σουλτάνα ήταν έγκυος και ο σουλτάνος ήθελε να μάθει αν είναι αγόρι – για διάδοχο- ή κορίτσι. Οι γιατροί του δεν μπορούσαν να κάνουν πρόγνωση, γιατί θα τους έπαιρνε το κεφάλι, αν δεν το πετύχαιναν!

Ο Σουλτάνος είχε ακούσει πολλά καλά για τον κομπογιαννίτη Καραβέλα και τον κάλεσε να τον ρωτήσει. Ο Καραβέλας δεν τάχασε. Ζήτησε να δη την σουλτάνα. Τρομερή αξίωση! Όταν εμφανίστηκε η σουλτάνα της ζήτησε να περπατήσει στον οντά και μετά είπε: Πολυχρονεμένε μου, πρώτη φορά βλέπω τέτοιο πράγμα.

Όταν πάει προς τα εκεί φαίνεται ότι θα κάνει αγόρι, κι όταν έρχεται προς τα εδώ δείχνει για κορίτσι! Μια μέρα ο σουλτάνος τον καλεί και με μεγάλη αγωνία πηγαίνει στο σεράι, και του αναγγέλλει ότι η σουλτάνα γέννησε δίδυμα, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι! Πέρασε μεγάλη αγωνία -ζωή ή θάνατος- αλλά μεγάλη ήταν και η αμοιβή του.

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «το Ζαγόρι μας» (Ιούλιος 2012)