Ένας μαγευτικός τόπος: Ένα αφιέρωμα στα πανέμορφα χωριά των Ιωαννίνων!!!

Το Ζαγόρι είναι μία από τις πιο δημοφιλείς για τουρισμό περιοχές της ορεινής Ελλάδας. Πρόκειται για μία μεγάλη έκταση που βρίσκεται στην Ήπειρο και πιο συγκεκριμένα στο βορειοανατολικό κομμάτι του Ν. Ιωαννίνων. Η περιοχή αυτή έχει σχήμα περίπου κυκλικό, με διάμετρο περίπου 38 χλμ. Αν θέλαμε να δώσουμε το στίγμα αυτής της γεωγραφικής ενότητας, πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτή ορίζεται σε γενικές γραμμές ως εξής: στα νότια από το όρος Μιτσικέλι (το οποίο υψώνεται ακριβώς πάνω από τη λίμνη των Ιωαννίνων), στα δυτικά από τον οδικό άξονα που συνδέει τα Γιάννενα με την Κόνιτσα, στα βορειοδυτικά από την όμορφη Κόνιτσα (μέσα από την οποία περνάει ο ποταμός Αώος), στα βόρεια από τη λάκκα του Αώου (δηλαδή την κοιλάδα ανάμεσα στην Κόνιτσα και το όρος Βασιλίτσα), στα βορειοανατολικά από το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου (δηλαδή τους ενοποιημένους Εθνικούς Δρυμούς «Βίκου – Αώου» και «Βάλια Κάλντα»), στα ανατολικά από την τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου και στα νοτιοανατολικά από το τμήμα της Εγνατίας Οδύ που βρίσκεται ανάμεσα στο Μέτσοβο και τον ποταμό Άραχθο (δηλαδή τη γέφυρα της Μπαλντούμας).

Το Δίκορφο είναι πνιγμένο στο πράσινο

Το τοπωνύμιο Ζαγόρι ετυμολογικά προέρχεται από το σλαβικό «Ζα Γκόρα» (За Гора) που σημαίνει «πίσω από το βουνό». Ή πιο σωστά «ο τόπος πέρα από το βουνό». Τώρα θα πει κανείς και ποιο είναι δηλαδή αυτό το βουνό; Μα προφανώς το Μιτσικέλι! Αν βρεθούμε στα Γιάννενα, και κατεβούμε κάτω στο μόλο, απ’ όπου αναχωρούν τα καραβάκια για το νησάκι της λίμνης, θα διαπιστώσουμε ότι απέναντι στο βάθος υψώνεται το βουνό Μιτσικέλι. Ε λοιπόν, πίσω από το βουνό αυτό βρίσκονται τα Ζαγοροχώρια. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι στον ίδιο ακριβώς σλαβικό όρο οφείλεται και το όνομα του χωριού Ζαγορά, που βρίσκεται στο Πήλιο, το πανέμορφο βουνό του Ν. Μαγνησίας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο χωριό του βουνού των Κενταύρων και φυσικά δεν έχει καμία σχέση με την Ήπειρο. Και βέβαια όταν λέμε Ζαγοροχώρια εννοούμε τα χωριά που βρίσκονται στο Ζαγόρι και όχι εκείνα που βρίσκονται κοντά στη Ζαγορά!

Το Δίλοφο είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα Ζαγοροχώρια

Τα Ζαγοροχώρια είναι ένα σύμπλεγμα από 52 χωριουδάκια, που βρίσκονται στο Ζαγόρι. Αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο με πολλά κοινά αρχιτεκτονικά, πολιτισμικά και ιστορικά στοιχεία. Τα περισσότερα έχουν ανακηρυχθεί παραδοσιακοί οικισμοί. Είναι χτισμένα σύμφωνα με τη ζαγορίσια λαϊκή κουλτούρα, στην οποία δεσπόζουσα θέση κατέχουν πρωτίστως η πέτρα και δευτερευόντως το ξύλο. Αυτό είναι απόλυτα λογικό, αν αναλογιστούμε ότι στο τμήμα αυτό της Πίνδου η πέτρα αφθονεί! Τα πάντα είναι πετρόχτιστα: σπίτια, αρχοντικά, σκεπές, καμινάδες, αυλές, φράχτες, πεζούλες, καλντερίμια, βρύσες, πηγάδια, εκκλησίες, καμπαναριά, σχολεία, πλατείες, δρόμοι, γεφύρια και οτιδήποτε άλλο μπορείς να φανταστείς! Το έδαφος είναι άγονο, τραχύ και δύσβατο. Στο επιβλητικό φυσικό τοπίο κυριαρχούν τα πανύψηλα βουνά, οι άγριες χαράδρες, τα βαθιά φαράγγια, τα απύθμενα σπηλαιοβάραθρα, τα ορμητικά ποτάμια, οι αλπικές λίμνες, οι εντυπωσιακοί καταρράκτες και τα απάτητα δάση, ενώ απουσιάζουν σχεδόν παντελώς (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) τα χωράφια και οι καλλιέργειες.

Στα Ζαγοροχώρια σώζονται δεκάδες πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια

Στα Ζαγοροχώρια σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση αρκετές δεκάδες παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια, αδιάψευστοι μάρτυρες της αυθεντικής ζαγορίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Άλλα από αυτά είναι εύκολα προσεγγίσιμα και άλλα δύσκολα. Άλλα είναι μονότοξα, άλλα δίτοξα και άλλα τρίτοξα. Τα περισσότερα από αυτά κατασκευάσθηκαν το 19ο αι., υπάρχουν και κάποια ακόμη παλαιότερα, του 18ου αι. Το καθένα έχει τη χάρη του, την ομορφιά του και τη γοητεία του. Επιβάλλεται να περπατήσουμε πάνω σε κάποιο από αυτά τα αριστουργήματα για να πάρουμε μια μικρή γεύση του πώς διεξαγόταν παλαιότερα η επικοινωνία ανάμεσα στα χωριά. Όχι βέβαια με αυτοκίνητα, αλλά με μουλάρια! Μέσα στην παγωνιά, το χιόνι, τη βροχή και τη λάσπη…

Το Πάπιγκο είναι ίσως το πιο δημοφιλές απ’ όλα τα Ζαγοροχώρια

Είπαμε και πιο πριν ότι το Ζαγόρι είναι μια πολύ μεγάλη περιοχή. Σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος έχει φτάσει και στο πιο απομακρυσμένο χωριό. Δυστυχώς όμως το ανάγλυφο του εδάφους, οι υψομετρικές διαφορές και οι χιλιάδες στροφές στους δρόμους καθιστούν την οδήγηση κουραστική. Το δε χειμώνα με τις χιονοπτώσεις η κατάσταση επιδεινώνεται, αν και το οδικό δίκτυο εκχιονίζεται τακτικά. Εν πάση περιπτώσει η περιήγηση είναι αναμφισβήτητα αρκετά χρονοβόρα και θεωρείται εντελώς απίθανο να καταφέρει κανείς να επισκεφθεί όλα τα χωριά μέσα σε ένα τετραήμερο ή ακόμη και πενθήμερο. Γιαυτό και οι ντόπιοι λένε συνήθως ότι στο Ζαγόρι κανένας δεν πηγαίνει για μία μόνο φορά. Όλοι κάποτε επιστρέφουν.

Το φαράγγι του Βίκου είναι ένα από τα βαθύτερα στον κόσμο

Το Ζαγόρι κατοικείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Επί τουρκοκρατίας τα Ζαγοροχώρια καταφέρνουν να αποσπάσουν την εύνοια της Υψηλής Πύλης, συστήνοντας αυτόνομη επαρχία, στην οποία οι κατακτητές παραχωρούν σημαντικά προνόμια. Ήδη από τα μέσα του 17ου αι. πολλοί Ζαγορίσιοι ξενιτεύονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επιδίδονται με επιτυχία στο εμπόριο, πραγματοποιώντας συναλλαγές με τη Θεσσαλονίκη, την Κωνσταντινούπολη, το Βουκουρέστι, το Βελιγράδι, την Οδησσό, την Αλεξάνδρεια, τη Σμύρνη, ακόμη και τη Βιέννη! Αρκετοί από αυτούς μορφώνονται και γίνονται γιατροί, διπλωμάτες ή και τραπεζίτες! Όσοι επιτυγχάνουν να αποκτήσουν πλούτο προικίζουν την πατρίδα τους χτίζοντας αρχοντικά, σχολεία, εκκλησίες, νερόμυλους, γεφύρια κλπ. Η ακμή συνεχίζεται και το 18ο αι. Ήδη όμως μετά το θάνατο του Αλή Πασά, σταδιακά τα προνόμιά τους μειώνονται, ώσπου χάνονται εντελώς στα μέσα του 19ου αι. Αρχίζει τότε η περίοδος της παρακμής, η οποία συνεχίζεται δυστυχώς μέχρι και σήμερα.

Το Δίλοφο μεταξύ άλλων διαθέτει κι ένα πανέμορφο μεσοχώρι (δηλαδή πλατεία)

Τα Ζαγοροχώρια την περίοδο της ακμής τους έφτασαν να κατοικούνται από 40.000 μόνιμους κατοίκους. Δυστυχώς όμως ακολούθησαν η βιομηχανική επανάσταση, οι συνεχείς πόλεμοι του 20ού αι., η αστυφυλία και τελικά η εγκατάλειψη, όχι μόνο του Ζαγορίου, αλλά και ολόκληρης σχεδόν της ορεινής Ελλάδας. Σήμερα συνολικά στα Ζαγοροχώρια κατοικούν μόνιμα περίπου 3.000 άνθρωποι. Οι περισσότεροι είναι συνταξιούχοι, υπάρχουν αρκετοί κτηνοτρόφοι και κάποιοι μελισσοκόμοι. Υπάρχουν επίσης τα εισοδήματα από τον τουρισμό αλλά και από οικοδομικές εργασίες (τα τελευταία χρόνια στην περιοχή δουλεύουν αρκετοί «πετράδες», κυρίως βορειοηπειρώτες). Στα χωριά του ανατολικού Ζαγορίου η κυριότερη πηγή εισοδήματος είναι η υλοτομία. Γενικά σε όλο το Ζαγόρι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι ελάχιστοι, τα σχολεία λιγοστά και οι μαθητές μηδαμινοί. Η εικόνα που αντικρίζει ο επισκέπτης (ειδικά τις αργίες και τα τριήμερα) είναι πλασματική. Σημαντικό ποσοστό εργαζομένων σε ταβέρνες ή ξενώνες αφενός είναι περιστασιακό και αφετέρου προέρχεται από τα Γιάννενα. Κάποιοι δηλαδή δουλεύουν την ημέρα στα Ζαγοροχώρια και επιστρέφουν το βράδυ στο σπίτι τους μέσα στα Γιάννενα.

Η αλπική Δρακολίμνη της Γκαμήλας

Με την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή, πλέον σχεδόν όλα τα χωριά έχουν αποκτήσει ανεπτυγμένες υποδομές για τη φιλοξενία των επισκεπτών. Τα περισσότερα χωριά διαθέτουν παραδοσιακούς πέτρινους ξενώνες, ταβερνάκια που σερβίρουν τοπικές λιχουδιές (σπεσιαλιτέ της περιοχής οι ζαγορίσιες πίτες!), καφενεία, καταστήματα που πωλούν παραδοσιακά ντόπια προϊόντα, μέλι, ξυλόγλυπτα κλπ. Η συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών (όπως εξάλλου και σε ολόκληρη την ορεινή Ελλάδα) είναι Έλληνες. Αυτοί ταξιδεύουν για εκδρομή στα Ζαγοροχώρια όλες τις εποχές του έτους, απλώς τα τελευταία χρόνια έχουν σχετικά μειωθεί λόγω της κρίσης. Οι αλλοδαποί έρχονται στα Ζαγοροχώρια κυρίως το καλοκαίρι. Τα καταλύματα είναι είτε αναπαλαιωμένα αρχοντικά, είτε σύγχρονες κατασκευές αλλά εναρμονισμένες με το οικιστικό τους περιβάλλον. Μεγάλες πολυώροφες μονάδες δεν υπάρχουν.

Το φαράγγι του Βίκου διασχίζει ο Βοϊδομάτης, το πιο καθαρό ποτάμι της Ευρώπης

Στο Ζαγόρι βρίσκεται και το φαράγγι του Βίκου, που θεωρείται ένα από τα βαθύτερα στον κόσμο. Έχει μήκος περίπου 12 χλμ. και μέγιστο βάθος περίπου 950 μ. Στο βάθος της χαράδρας κυλάει ο ποταμός Βοϊδομάτης, ο οποίος στο μεγαλύτερο τμήμα του είναι εποχιακός, δηλαδή στεγνώνει το καλοκαίρι. Όμως κοντά στην έξοδο του φαραγγιού (δηλαδή λίγο πριν το χωριό Βίκος) βρίσκονται οι πηγές του Βοϊδομάτη, οι οποίες μας δίνουν όλο το χρόνο πεντακάθαρο και παγωμένο νερό. Η θερμοκρασία του νερού στις πηγές έχει μετρηθεί Αύγουστο μήνα στους 6°C, ενώ το χειμώνα στους 5°C. Η διάσχιση του φαραγγιού αυτού είναι πολύ δημοφιλής σε ορειβάτες και πεζοπόρους, τόσο ημεδαπούς όσο και αλλοδαπούς. Η συνηθέστερη διαδρομή αρχίζει από το μοναστήρι της Αγ. Παρασκευής κοντά στο Μονοδένδρι και τελειώνει κοντά στο χωριό Βίκος. Εννοείται ότι μέσα στο φαράγγι δεν επιτρέπονται ανθρώπινες δραστηριότητες εκτός της πεζοπορίας.

Το χωριό Βίκος διαθέτει μια πολύ περιποιημένη πλατεία

Το Ζαγόρι είναι μια ορεινή περιοχή. Το χαμηλότερο σημείο βρίσκεται στα 500 μ. υψόμετρο και το υψηλότερο στα 2.497 μ. υψόμετρο (η κορυφή του όρους Τύμφη ή Γκαμήλα). Η χλωρίδα του Ζαγορίου παρουσιάζει μεγάλη βιοποικιλότητα. Αγριολούλουδα, βότανα, αρωματικά και θεραπευτικά φυτά, φυλλοβόλα δέντρα, κωνοφόρα, πλατάνια, πουρνάρια, πεύκα, μαυρόπευκα, βελανιδιές, καστανιές, ρόμπολα και έλατα είναι τα είδη που κυριαρχούν. Η πανίδα επίσης είναι πλούσια, καθώς εκεί ζουν μόνιμα ή περιστασιακά εκατοντάδες είδη του ζωικού βασιλείου. Έντομα, πεταλούδες, αμφίβια (μεταξύ των οποίων και ο αλπικός τρίτωνας), ερπετά, πουλιά και σχεδόν όλα τα μικρά και μεγάλα θηλαστικά που φιλοξενεί η πατρίδα μας έχουν βρει καταφύγιο στο Ζαγόρι, στο δε ανατολικό κομμάτι που γειτνιάζει με τη Βάλια Κάλντα συχνά πυκνά κάνουν την εμφάνισή τους και αρκούδες.

Η Μονή Ρογκοβού μέσα σε οργιώδη βλάστηση(φωτ. Νίκος Κούτρας)

Δεν είναι λίγοι αυτοί που επισκέπτονται τα Ζαγοροχώρια με σκοπό να ασχοληθούν με τα λεγόμενα extreme sports ή τον εναλλακτικό τουρισμό ή πιο απλά τις δραστηριότητες στη φύση. Συνηθέστερα είναι η ορειβασία (πολύ δημοφιλής διαδρομή η ανάβαση στη Δρακολίμνη, όπου πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2004 και η 64η πανελλήνια ορειβατική συνάντηση), η πεζοπορία, το kayak, η καταρρίχηση στα σπηλαιοβάραθρα κλπ. Ευτυχώς για το Ζαγόρι και δυστυχώς για τους λάτρεις του σκι δεν υπάρχει στην περιοχή χιονοδρομικό κέντρο. Υπάρχουν όμως ιστορικά μοναστήρια (όπως π.χ. η μονή Ρογκοβού, η Παναγία η Σπηλιώτισσα, η Αγ. Παρασκευή στο Μονοδένδρι και η μονή Βουτσάς), αλλά και εξαιρετικά μουσεία (όπως π.χ. το λαογραφικό μουσείο του Αγάπιου Τόλη στους Κήπους, το πνευματικό κέντρο του Λαζαρίδη στο Κουκούλι, το Ριζάρειο εκθεσιακό κέντρο στο Μονοδένδρι και το κέντρο ενημέρωσης για τη φύση και τον πολιτισμό στο Ζαγόρι που βρίσκεται στο Πάπιγκο) που πρέπει να τα επισκεφθούν όλοι.

Pinus Nigra Mountain Lodge

Υπάρχουν κάποια αγαθά του σύγχρονου πολιτισμού, τα οποία ενώ σε άλλα σημεία της Ελλάδας θεωρούνται αυτονόητα, εντούτοις εδώ στα Ζαγοροχώρια αποτελούν… όνειρο θερινής νυκτός! Εξηγούμεθα: σε κανένα από τα 52 χωριά του Ζαγορίου δεν λειτουργεί φαρμακείο. Σε κανένα χωριό δεν πρόκειται να βρει κανείς πρακτορείο τύπου ή περίπτερο ή ψιλικατζίδικο ή οποιοδήποτε άλλο κατάστημα που να προμηθεύεται καθημερινά εφημερίδες και περιοδικά. Σε κανένα χωριό δεν υπάρχει σούπερ μάρκετ ή μπακάλικο που να διαθέτει φρέσκο γάλα, μπορούμε όμως να βρούμε γάλα μακράς διαρκείας ή εβαπορέ. Σε κανένα χωριό δεν λειτουργεί κανενός τύπου «ξενυχτάδικο», ούτε μπουζούκια θα βρούμε, ούτε bar, ούτε club, ούτε disco! Σε κανένα χωριό δεν λειτουργεί Κέντρο Υγείας, υπάρχουν όμως ένα δύο αγροτικά ιατρεία. Φούρνος που βγάζει ψωμί καθημερινά υπάρχει ένας στο Τσεπέλοβο και ένας στους Κήπους. Βενζινάδικο υπάρχει μόνο ένα, στο μεγάλο οροπέδιο κοντά στο χωριό Ασπράγγελοι! Τράπεζα δεν θα βρούμε πουθενά, υπάρχει όμως ένα ΑΤΜ της Τράπεζας Πειραιώς στο χωριό Κήποι. Οι θεριακλήδες δεν θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα, τσιγάρα θα βρουν σε αρκετά σημεία.

Παραδοσιακό πρωινό στον ξενώνα Μελίνα στους Κήπους

Τα Ζαγοροχώρια είναι 52. Σχεδόν όλα τα χωριά διαθέτουν μεσοχώρι (πλατεία) με έναν τουλάχιστον αιωνόβιο πλάτανο. Τέλος, πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι υπάρχουν και τρία χωριά, στα οποία είναι αδύνατον να μπει κανείς με το αυτοκίνητο. Παρκάρεις έξω από το χωριό και μπαίνεις με τα πόδια από κάποιο λιθόστρωτο καλντερίμι. Τα χωριά αυτά είναι το Δίλοφο, το Κουκούλι και το Μικρό Πάπιγκο. Περίπου το ίδιο ισχύει και για το Καπέσοβο.

Παρακάτω θα βρείτε μία αλφαβητική λίστα με όλα τα Ζαγοροχώρια. Κάντε κλικ στο χωριό που σας ενδιαφέρει για να διαβάσετε πληροφορίες σχετικά με την ιστορία και τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα, δημογραφικά στοιχεία, περιγραφή της διαδρομής, πληροφορίες για διαμονή και εστίαση και οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να χρειαστεί ο επισκέπτης.