Δυτική Μαγνησία: Η ευχάριστη έκπληξη του Παγασητικού μας ξεδιπλώνει το μεγαλείο της

Ήμερο τοπίο, γεμάτο ελιές και καμπύλες περιβάλλει τον Πτελεό

Σούρπη – Αλμυρός – Βελεστίνο – Στεφανοβίκειο. Ονόματα που κάτι σου θυμίζουν… Οι έξοδοι της εθνικής οδού είναι που ποτέ δεν ακολούθησες! Εκείνες που αγνοούσες επιδεικτικά τόσα χρόνια ταξιδεύοντας προς βορρά; Πού να το πεις και ποιος να σε πιστέψει ότι είσαι εδώ… Κι ότι σ’ αρέσει κιόλας! Ισως πιο πολύ γιατί δεν το περίμενες.

Πώς να πείσεις τους άλλους πως υπάρχει μια ωραία περιοχή στην Ελλάδα που δεν έχει εξερευνηθεί, που ούτε εσύ καλά καλά δεν πιστεύεις στα μάτια σου! Που βρίσκεται εκατέρωθεν της εθνικής οδού, που ‘χει ένα ωραίο, πλούσιο βουνό, με σπήλαια, πέτρινα γεφυράκια, ζωντανά χωριά, λιμανάκια που μουσκεύονται στον Παγασητικό, λίμνες και δάση κι αρχαιολογικούς χώρους – όλα άξια της επίσκεψής σου. Σε ποιον να τολμήσεις να πεις να κλέψει μια μέρα απ’ το Πήλιο για να ‘ρθει εδώ, και να μη σε περάσει για τρελό; Ούτε στον εαυτό σου δεν τολμάς!

«Πλάτη» σε όλη αυτή την περιοχή βάζει η Οθρυς. Σύνορο της Μαγνησίας με τη Φθιώτιδα. Δεν της λείπουν οι θρύλοι. Εδώ λέει είχαν το ορμητήριό τους οι Τιτάνες όταν πολεμούσαν με τον Δία από τον γειτονικό Ολυμπο. Εδώ προσάραξε και το πλοίο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας κατά τον Κατακλυσμό που προκάλεσε ο Δίας, και γέννησαν τον πρώτο… Ελληνα και αναγέννησαν το ανθρώπινο γένος.

Το Βελεστίνο δέχεται… χρωματική επίθεση!

Γεμάτη σπήλαια και φαράγγια είναι η Οθρυς. Οι σπηλαιολόγοι όλο και συχνότερα έρχονται – μιλούν για περισσότερα από 50. Κι οι λάτρεις του canyoning δεν πάνε πίσω. Μιλούν για καταρράκτες, απίθανα περάσματα, εντυπωσιακά βράχια και πάει λέγοντας. Στα πόδια της απλώνεται ο κάμπος. Τίγκα στα δημητριακά. Εχει και βαμβάκια και καλαμπόκια και ντομάτες.

Καλά, για τις ελιές δεν το συζητάμε, είναι παντού. Εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιέργειας. Αγρότες όλοι οι κάτοικοι των χωριών. Ψέματα, και κτηνοτρόφοι. Βόδια, κατσίκια, πρόβατα και γουρούνια κόβουν βόλτες στους δρόμους και τα μαντριά. Πάνω από 100.000 πλάσματα. Κι έπειτα είναι η θάλασσα. Ο Παγασητικός που στο νοτιότερο σημείο της Μαγνησίας, σμίγει τα νερά του με τον Ευβοϊκό. Αμμουδιές δεκάδες, οργανωμένες ή όχι, δημοφιλείς όπως και να ‘χει το καλοκαίρι. Καραγκιόλ, Τσιγκέλι, Αμαλιάπολη, Νηές, Αγία Μαρίνα, Λεύκη,  Ροδιά, Λουτρό…

Το γεφύρι στο Τσιγγανόρεμα λίγα μέτρα χαμηλότερα από τον κεντρικό δρόμο Κοκκωτών – Βρύναινας

Και χωριά βέβαια. Ορεινά, ημιορεινά, πεδινά, παραθαλάσσια. Εδώ τα χαλάμε λίγο. Οι σεισμοί του ’80 έριξαν τα πάντα κι έπειτα υψώθηκε μόνο τσιμέντο. Εχουν ιστορία μεγάλη όμως… Ορεξη να ‘χεις να μετράς αιώνες. Και αρχαίες θέσεις. Ορατές κι αόρατες.

Ελαιώνες κι αλμύρα

Εξοδος: Πτελεός. Τέρμα το σνομπάρισμα. Η εθνική σε αποβάλει κι η θάλασσα σε τραβά δυτικά. Ο κάβος που χωρίζει Ευβοϊκό από Παγασητικό λέγεται Σταυρός. Από τη μια ο δημοφιλής Αγιος Δημήτριος, απ’ την άλλη το επίσης δημοφιλές Αχίλλειο. Δυο ψαρολιμανάκια, με όλα τους τα κομφόρ.

Ταβέρνες με φρέσκο ψάρι, δωμάτια, παραλίες, πλακόστρωτες προκυμαίες… Στο Αχίλλειο έχει λένε και κρατήρα ανενεργού ηφαιστείου, Υπερίωνας λέγεται, απ’ τον Τιτάνα πατέρα του Ηλιου. Και νυμφαίο έχει εντοπιστεί. Για πιο σύγχρονα ερείπια ρώτα για τη Χαμάκω που εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα. Κι άνοιξε αυτιά στους θρύλους…

Ως το Πτελεό πνίγεται το βλέμμα στις ελιές. Μονοκαλλιέργεια λένε. Ομαλοί λόφοι κι ελαιώνες φτάνουν ως το νερό. Ημεράδα απίστευτη. Κεφαλοχώρι ετούτος, έδρα δήμου μέχρι τον Καλλικράτη. Σηκωμένα μανίκια στους δρόμους, όλοι επί ποδός. Η εποχή της ελιάς γαρ.Τακτοποιημένος και ζωντανός, δείχνει τον δρόμο για τις παραλίες. Τι άλλο να ζητήσουν οι επισκέπτες;

Λουτρό και Πηγάδι, σαν γνήσια επίνεια. Διάσημη παραλία, διάσημο λιμανάκι, αντίστοιχα. Χωρίς θαυμαστικά ωστόσο, νορμάλ πράγματα. Ανάμεσά τους υψώνεται το κάστρο του Πτελεού. Τα τείχη που έχουν απομείνει δηλαδή, κι ο πύργος. Ενετικό και μοναδικός μάρτυρας του πάλαι ποτέ νευραλγικού λιμανιού. Πας και με το αυτοκίνητο και χαζεύεις τη θέα. Ο κόλπος του Αχιλλείου πίσω, του Πηγαδιού μπροστά. Κι ακόμη πιο… μπροστά, απέναντι, να και το νότιο Πήλιο. Η απόληξή του. Τρίκερι και Αγία Κυριακή, σε καλούν σαν σειρήνες. Κλείσε τα αυτιά, έχουμε δρόμο ακόμη…

Συνοριακή γραμμή

Τη Σούρπη την έχεις δει πολλές φορές από την εθνική. Είναι από τις εξόδους που έχεις αγνοήσει επανειλημμένα. Μια συμπαγής κωμόπολη στα πόδια του λόφου, εκεί που ξεκινά ο κάμπος. Τα σύνορα του ελληνικού κράτους που την περίοδο 1830-1881 ήταν μια γραμμή από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό, έχουν αφήσει σημάδια εδώ.

Το πέτρινο γεφύρι του Μαυρομάτη στο ομώνυμο ρέμα, λίγο έξω από τον Αγιο Ιωάννη

Καταρχήν την Καζάρμα, το μεθοριακό φυλάκιο των Τούρκων πλάι στην κοίτη του Σαλαμπρία. Στην απέναντι όχθη ήταν η ελληνική. Γεμάτη από καζάρμες ήταν όλη η συνοριακή γραμμή – τα τοπωνύμια μόνο σώζονται κι ετούτη, της Πελαλίστρας. Τι σώζεται δηλαδή… Τα αγκωνάρια της ήταν πρώτης τάξεως υλικό για την κατασκευή των σπιτιών, λένε…

Αντίθετα διατηρείται ο Κισλάς, ο τούρκικος στρατώνας του 1840. Ενα ωραίο συγκρότημα από ντόπια «αμυγδαλόπετρα» με εσωτερική αυλή. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1881, που τα σύνορα μετακόμισαν στην Ελασσόνα, στον Κισλά έβαλαν τους πρόσφυγες. Τοπική βιβλιογραφία και προφορική παράδοση διηγούνται ιστορίες για αγρίους. Ολες ενδιαφέρουσες. Σήμερα, αποθήκη είναι; Στάβλος; Θλιβερό ερείπιο πάντως.

Το δάσος Κουρί στον Αλμυρό μπορεί να έχει συρρικνωθεί τρομακτικά, ωστόσο οι ντόπιοι συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν ως χώρο αναψυχής

Καλύτερη μεταχείριση, ή τύχη, είχε ο Ελληνικός στρατώνας, σε απόσταση «μιας τουφεκιάς», όπως είπε κάποιος περιηγητής κι έμεινε. Αγωνιστές και στρατιώτες, λόχοι ολόκληροι,τραυματίες ως κι ο φιλέλληνας Αγγλος δημοσιογράφος Κάρολος Ογλ, λέγεται ότι έμειναν εδώ. Διατηρημένος άψογα σήμερα, πλάι στο νηπιαγωγείο, κατοικείται κιόλας. Ούτε σεισμός, ούτε καιρός, ούτε ανθρώπου χέρι τον άγγιξε.

Κι άλλα ωραία σπίτια έχει η Σούρπη. Οχι με τέτοια ιστορία βέβαια, αλλά μια βόλτα στο χωριό την κάνεις. Κι έπειτα τραβάς για τα παράλια, όπως όλοι. Οι Νηές είναι επίσης δημοφιλές θέρετρο, το ίδιο και η Αμαλιάπολη. Τη λένε έτσι προς τιμήν της βασίλισσας Αμαλίας που φρόντισε, λέει, για την αρχιτεκτονική του οικισμού. Ελληνικές δουλοπρέπειες… Νέα Μιτζέλα λέγεται (και πρέπει να λέγεται) κανονικά το χωριό αφού εδώ εγκαταστάθηκαν οι κάτοικοι της μυστηριώδους Παλιάς Μιτζέλας του βορείου Πηλίου.

Ο Αγιος Δημήτριος Αλμυρού και ο μιρκός πρόχειρος ναός που κατασκευάστηκε μετά τον σεισμό του ΄80, ο οποίος κατέστρεψε τον προηγούμενο

Αρκετά με τη θάλασσα χειμωνιάτικα. Δυτικά ο δρόμος ανηφορίζει στην Οθρυ. Κι όλες οι πινακίδες από εδώ και πέρα, αυτοσχέδιες κι επίσημες, κατευθύνουν στη μονή Ξενιάς. Τρεις είναι.  Η νέα, η κάτω και η άνω. Η «νέα» είναι όπως όλες οι νέες μονές τούτης της χώρας… Η «κάτω» κοντά της αποτελεί πλέον ένα εντυπωσιακό μεταβυζαντινό ερείπιο. Με οχυρωματική αρχιτεκτονική και αλλόκοτη κατάρρευση που αποδίδεται στον σεισμό του 1980. Εικόνα κι ατμόσφαιρα σηκώνουν την τρίχα. Θα κουβαλά θρύλους, μα άντε να βρεις άνθρωπο να σ’ τους πει. Λουκέτα παντού.

Η «Ανω» είναι το μεγάλο και παλαιότερο προσκύνημα. Ιδρύθηκε στους βυζαντινούς χρόνους μα ελάχιστα έχουν μείνει από εκείνη την εποχή. Κατοικείται, αναστηλώνεται και επεκτείνεται διαρκώς. Και φυλά τη θεωρούμενη θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς Βρεφοκρατούσας. Θα την βρεις αργότερα.

Βρύναινα και Αγιος Ιωάννης τα χωριά εν όψει, διάσημα στην περιοχή για την καλλιέργεια τσαγιού και ρίγανης. Το 80% της παραγωγής τσαγιού βουνού της Ελλάδας εδώ καλλιεργείται, λέει το επιμελητήριο. Ανάμεσα στα χωριά είναι και το διασημότερο φαράγγι του βουνού, του Μαυρομάτη. Από τον δρόμο φαίνεται πως κρύβει ομορφιές. Και γεφύρια. Ενα είναι πλάι στον δρόμο, έξω από τον Αγιο Ιωάννη. Οι φίλοι του canyoning εδώ θα προσκυνούν, σκέφτεσαι οδηγώντας βόρεια. Νάτη η διασταύρωση για τη μονή Ξενιάς! Ωρα για άλλο προσκύνημα.

Βουνό και Κάμπος

Από τους Κοκκωτούς ξεκινά ο χωματόδρομος-μύηση στο βουνό. Σε φέρνει ακριβώς κάτω από την κορυφή. 1.726 μέτρα. Χρειάζεται να αναφέρουμε τη θέα; Πάνω σ’ αυτόν τον χωματόδρομο ανοίγεις κεραίες. Ή καλύτερα, μάτια. Η τρύπα στον βράχο είναι η είσοδος ενός από τα δεκάδες σπήλαια του βουνού, ως Νεροσπηλιά αναφέρεται. Κρύβει έναν από τους μεγαλύτερους υπόγειους ποταμούς της Ελλάδας και είναι προσβάσιμο για όλους μέχρι ένα σημείο. Αν δεν σκιάζεσαι, σηκώνεις μπατζάκια και μπαίνεις. Βρέχεσαι λίγο, μα πόσες φορές σου ‘χει δοθεί τέτοια ευκαιρία;

Ο κεντρικός δρόμος από τους Κοκκωτούς αντίθετα, κατηφορίζει προς τον κάμπο πάλι. Στον Παλιό Πλάτανο το χειρόφρενο σηκώνεται λες από μόνο του. Το ομορφότερο χωριό της περιοχής, ασυζητητί. Εγκαταλειμμένο από το ’60 και με πολυτάραχο βίο. Να τι λέει η ταπεινή πινακίδα: «Τον 16ο αιώνα κάτοικοι του νότιου Αλμυρού και της αρχαίας Αλος εξαιτίας πανούκλας ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ στον Πλάτανο και έτσι μεγάλωσε το χωριό.

Το Πηγάδι Πτελεού. Αγ. Κυριακή και Τρίκερι λαμποκοπούν… προκλητικά πίσω από την πλάτη του!

Με την καταστολή της Επανάστασης του 1821 στην επαρχία μας, κάηκε ολόκληρο το χωριό απ’ τους Τούρκους. Το 1833 κάηκε και πάλι από τον λήσταρχο Βαλάτσο. Στη θεσσαλική εξέγερση του 1854 κάηκε για τρίτη φορά ολόκληρο το χωριό απ’ τους Τούρκους. Στην επανάσταση του 1878 καταστράφηκε ολόκληρος ο Πλάτανος. Τον Αύγουστο του 1881 απελευθερώθηκε ο Πλάτανος. Το 1897 με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο κάηκαν αρκετά σπίτια του χωριού από τον τουρκικό στρατό.

Στις 15-8-1943 κάηκε ολόκληρος ο Πλάτανος από τους Ιταλούς. Το 1960 άρχισε η εγκατάλειψη του χωριού απ’ τους κατοίκους για νέο χωριό Πλάτανο». Μετά από όλα αυτά χαιρέτα μου τον πλάτανο, που λένε… Ετοιμόρροποι τοίχοι που τους καταπίνει η βλάστηση λαίμαργα. Κι ο ναός του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, ένα γοητευτικότατο ερείπιο. Λένε πως θα αρχίσει να αναστηλώνεται το χωριό. Από το στόμα τους και στης Παναγιάς Ξενιάς το αυτί…

Η μία από τις δύο λίμνες Ζηρέλια που πιθανότατα δημιουργήθηκαν από πτώση μετεωρίτη!

Εξοδος στον κάμπο. Κρόκιο πεδίο, επισήμως. «Πρωτεύουσά» του ο Αλμυρός, έδρα του ομώνυμου δήμου και κλασική επαρχιακή κωμόπολη. Δεν θα συμφωνήσουν οι ντόπιοι. Θα θυμηθούν την τεράστια ιστορία της περιοχής, που φαίνεται να κατοικείται από την Υστερη Εποχή του Χαλκού και θα μιλήσουν για διάφορες αρχαιολογικές θέσεις τριγύρω – ένα τσιγάρο δρόμος είναι η αρχαία Αλος…

Θα δείξουν και τις πλατείες, τους άνετους δρόμους, το αρχαιολογικό μουσείο σε ένα ωραίο νεοκλασικό και κυρίως το παλιό γυμνάσιο, σήμερα ωδείο – σημείο αναφοράς της πόλης. Και φυσικά το δάσος Κουρί με τις λιμνούλες και το εστιατόριο. Κανείς δεν κρύβει την πίκρα του (ή την οργή;) για το δασάκι που από  20.000 στρέμ. μετρά γύρω στα 1.000. Υλοτομία και βόσκηση το αποδεκάτισαν. Αλλοι λένε η αδιαφορία γενικώς…

Το περιηγητικό ενδιαφέρον καθοδηγεί στη γειτονική Ευξεινούπολη. Προσφυγικός οικισμός. Το φωνάζουν και το όνομα και η ρυμοτομία. Οι πινακίδες για λίμνες Ζηρέλια ή Ζαρέλια είναι το θέμα μας. Δύο τέλειοι κύκλοι μες στα λιβάδια. Λες κι έπεσαν μετεωρίτες. Η μήπως έπεσαν; Ισως κι εκρήξεις αερίων προς δημιουργία ηφαιστείου. Ε, πόσες φορές το έχεις δει αυτό στη ζωή σου;

Αλλη μια πρωτοτυπία της περιοχής, αυτή τη φορά ανθρωπογενής, σε σέρνει ως την Ανάβρα. Πρότυπη διαχείριση κονδυλίων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας την έκαναν πρώτα από όλα αυτόνομη. Επειτα πλούσια και πολυπληθή. Μετά διάσημη. Και να φανταστείς ότι όλα ξεκίνησαν από τις κτηνοτροφικές μονάδες. Δεν χειροκροτούν βέβαια όλοι οι κάτοικοι της περιοχής. Ο καθένας έχει τους λόγους του. Θα σ’ τους πουν, αρκεί να οδηγήσεις τα 40 χλμ. από τον Αλμυρό ως εκεί. Βόρεια μονοπάτια

Περνάς τον Βόλο ξυστά. Μια στάση μόνο στη Νέα Αγχίαλο. Δεν χρειάζεται κανείς να σου πει τίποτα. Μιλάνε οι πέτρες και τα μάρμαρα από μόνα τους. Απανωτές αρχαιολογικές θέσεις στιγματίζουν όλη την πόλη. Βασιλικές, τείχη, ψηφιδωτά μπλέκονται στα πόδια των ντόπιων.  Πάνω στην αρχαία Πύρασο και τις Φθιώτιδες Θήβες έστησαν τη ζωή τους οι πρόσφυγες της παλιάς Αγχιάλου, του σημερινού Πομόριε της Βουλγαρίας.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στον παλιό Πλάτανο

Ο αέρας της αρχαιότητας σε σπρώχνει προς Βορρά, στο Αερινό. Η εικόνα των βιομηχανιών κοντράρει για λίγο. Οι αρχαιολογικές θέσεις είναι παντού, μα ασαφείς. Τι ψάχνεις; Τους θολωτούς τάφους μυκηναϊκής  εποχής, αυτούς ξεχωρίζουν κι οι αρχαιολόγοι.

Πέτρα προς πέτρα, καφέ πινακίδα προς καφέ πινακίδα φτάνεις στο Βελεστίνο. Μυκηναϊκοί τάφοι, η ακρόπολη σε δυο λόφους, ο ναός του Θαυλίου Διός, η Υπέρεια κρήνη. Η σπουδαία αρχαία πόλη των Φερών σε ένα παζλ δίχως τέλος. Ενώνουν τα κομμάτια του οι αρχαιολόγοι εδώ και δεκαετίες με συνεχείς απαλλοτριώσεις και σωστικές ανασκαφές, αλλά από ό,τι φαίνεται δεν θα το ολοκληρώσουν σύντομα.

Περήφανοι οι ντόπιοι για τούτο, μα πιο περήφανοι φυσικά για τον Ρήγα. Η πατρίδα του Ρήγα Βελεστινλή, του Φεραίου, δεν θα μπορούσε να μην έχει μία από τις πέντε περίφημες χάρτες του. Την καλημερίζει κάθε πρωί στο γραφείο της η κυρία δήμαρχος. Τον ίδιο τον καλημερίζουν κι οι ντόπιοι με ένα νεύμα. Είναι στο λόφο μαρμάρινος, πάντα να θυμίζει πως «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Ακούς;

Ακούς. Αλλά ακούς και τα καλά νέα και οδηγείς ως τα σύνορα με τη Λάρισα, να δεις την πολύπαθη λίμνη. Τη λίμνη Κάρλα που ήταν λίμνη από την αρχαιότητα (η Βοιβηίς) μέχρι τη δεκαετία του ’60. 130.000 στρέμματα που μετά έγιναν χωράφια για ένα… καλύτερο αύριο. Μια σήραγγα έστειλε τα νερά της στον Παγασητικό, οι ψαράδες έγιναν αγρότες, τα ψάρια και τα πουλιά, ο άμαχος πληθυσμός στον πόλεμο φύσης – ανθρώπου… πρόσφυγες.

Ποιος κερδίζει σ’ αυτές τις περιπτώσεις; Η Κάρλα ζωντάνευε από μόνη της, πλημμύριζε τον κόσμο, οι σοδειές ήταν πάντα λειψές, το «αύριο» χειρότερο. Οι άνθρωποι δεν ήταν τελικά ούτε ψαράδες, ούτε αγρότες, έκαναν λάθος. Η επαναδημιουργία της έγινε μονόδρομος. Δεκάδες χείμαρροι ένωσαν τις δυνάμεις τους, μα ήταν ο μεγάλος Πηνειός που έβγαλε πάλι το φίδι από την τρύπα. Ο άνθρωπος βοήθησε με αναχώματα αυτή τη φορά κι η Κάρλα, έστω και πολύ μικρότερη, γεννήθηκε ξανά. Η φύση παίρνει πάντα πίσω αυτό που της ανήκει. Έτσι δε λένε;