Παναγία η Γοργοεπήκοος ή Γοργοϋπήκοος; Ποιο είναι το σωστό;

Ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος, μιλά για την ονομασία της εικόνας της Παναγίας, τους παρακλητικούς κανόνες και πολλά άλλα.
Ο λόγος για τον οποίο, όταν εγκαταλείψαμε την μονή Προυσού, εγκαταβιώσαμε στην μονή Δοχειαρίου ήταν η θαυματουργός εικόνα της Γοργοϋπηκόου, την οποία ιδιαίτερα ευλαβούντο οι Κολλυβάδες και απ’ όπου πέρασαν άφησαν εικόνες -αντίγραφα και διηγήσεις των θαυμάτων Της.

Ως διάδοχοι των Κολλυβάδων, από τους Γεροντάδες μας, Αμφιλόχιο Πάτμιο και Φιλόθεο Λογγοβαρδίτη, προτιμήσαμε να ασκήσουμε την μοναχική πολιτεία στις αγαπητές αυλές της Γοργοϋπηκόου, παρά την εγκατάλειψη και την ανέχεια της Μονής. Συναντήσαμε, βέβαια, πολλές δυσκολίες. Κάποιες απ’ αυτές σχετίζονται με την εικόνα της Γοργοϋπηκόου.

Πρώτα–πρώτα για το όνομα Γοργοϋπήκοος. Πολλοί πεπαιδευμένοι αμφισβήτησαν το όνομα Γοργοϋπήκοος και επέμεναν ότι ονομάζεται Γοργοεπήκοος. Όμως, στην χειρόγραφη παράδοση της Μονής, την οποία υποστηρίζει και ο άγιος Νικόδημος, φέρεται ως Γοργοϋπήκοος. Αυτό το όνομα θέλησε να δώση η Παναγία στην εικόνα Της.

Οι φιλόθεες αδολεσχίες αμφισβητούν το θαύμα και τα γενόμενα στον χώρο της Εικόνος. Εμείς λοιπόν, Γοργοϋπήκοο την παραλάβαμε και Γοργοϋπήκοο την ονομάζουμε και την ψάλλουμε και την μεγαλύνουμε. Καί αφήνουμε τους φιλολογούντες στις ερεσχελίες τους και στην κλονισμένη πίστη τους, στο μεγάλο θαύμα της θεραπείας του τυφλωθέντος μοναχού για την ασέβειά του να μαυρίζη το πρόσωπο της Παναγίας.

Δεύτερη δυσκολία ήταν όσον αφορά την παράκληση της Γοργοϋπηκόου. Στο πανάγιο όνομά Της υπάρχουν τρεις παρακλήσεις• μία με ικετευτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα, ποίημα Ιωάννου μοναχού, σύμφωνα με το «Υγράν διοδεύσας», μία θριαμβευτική του αγίου Νικοδήμου του Ναξίου, στους ίδιους ειρμούς, και μία άλλη, του ιδίου, σύμφωνα με το «Αρματηλάτην Φαραώ». Η πρώτη από αύτές ήταν η μόνη γνωστή και την χρησιμοποιούσε ανέκαθεν το μοναστήρι. Ήταν μάλιστα τυπωμένη σε βιβλιαράκια και εψάλλετο από τους χριστιανούς.

Ο νυν ηγούμενος μέσα από τα χειρόγραφα ανέσυρε την άγνωστη μέχρι τότε παράκληση του αγίου Νικοδήμου, η οποία παιανίζει τα θαύματα της Γοργοϋπηκόου και τραγουδά τα μεγαλεία Της με τις αύρες του Αρχιπελάγους. Ως Αρχιπελαγίτης την μελοποίησε και την έβαλε σε χρήση στο μοναστήρι του. Αύτή η παράκληση ψάλλεται τριανταδύο χρόνια τώρα. Καί τα μικρά παιδιά ακόμη την ψάλλουν στους δρόμους και οι μαννάδες στις κάμαρες των άρρωστων παιδιών τους και οι χειρώνακτες στην δουλειά τους και οι οδηγοί στο τιμόνι τους.

Δυστυχώς όμως στην Εκκλησία υπάρχουν τα πιο ανυπόληπτα πρόσωπα. Περισσότερο από κάθε άλλο χώρο, θα βρης την ανυποληψία. Το ζήσαμε αυτό σε όλο το μεγαλείο του μετά την επταετία. Η Εκκλησία εκθρονίζει επισκόπους που ουδέποτε έδωσαν αφορμή σκανδαλισμού, ούτε εν έργω ούτε εν λόγω. Πού σκανδάλισε ο Λαρίσης Θεολόγος, ποιόν φαρμάκωσε ο Παραμυθίας Παύλος ο απλούς, ο Ηλίας ο Βόλου και ο πολυμαθέστατος και διδακτικώτατος Νικόδημος Γκατζιρούλης, και αντικαταστάθηκαν με ανθρώπους, που στην πατρίδα μου τους χαρακτηρίζουν «σημειωμένους»( ονόματα δεν θα μνημονεύσω);
Κανείς άπό αυτούς δεν είπε: «Μα πως θα πάω εγώ να αντικαταστήσω τον απλό, τον ακατηγόρητο, τον φτωχό, τον φίλεργο; Πέστε μου που έφταιξε, για να αναπαύσω την συνείδησή μου και να τον αντικαταστήσω». Τίποτα από αυτά, αλλά με κεκαυμένη τη συνείδηση προχώρησαν και ανέβηκαν στους θρόνους των αγίων Νικολάου Χαλκίδος, Κωνσταντίνου Καρδίτσης και λοιπών και λοιπών…

Τα ίδια συμβαίνουν και στα γράμματα. Προ ετών ο ηγούμενος ενός μετοχίου της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους πήρε τον παρακλητικό κανόνα, όπως ψάλλεται στην μονή Δοχειαρίου, τον παραποίησε λίγο και τον κυκλοφόρησε σε κασέτες, λες και οι πατέρες της μονής Δοχειαρίου ήταν λίγοι, για να ψάλουνε την Παναγία, λες και η μονή Δοχειαρίου είναι εγκαταλελειμμένη και δεν διαθέτει πιστούς διακόνους να ψάλουν τα μεγαλεία της Γοργοϋπηκόου. Είναι σαν να πιάσουμε εμείς οι Δοχειαρίτες να ψάλουμε τον παρακλητικό κανόνα της μονής Προυσού (που το δικαιούμαστε άλλλωστε, διότι περάσαμε από κεί και κτίτορες εγενόμεθα) ή της μονής του Κύκκου. Ωχ, αυτή η ανυποληψία μέσα στον χώρο της μοναδικής αριστοκράτισσας ορθοδόξου ανατολικής Εκκλησίας!

– Ηγούμενέ μου, δεν έχει κανόνες εις τιμήν της Αγίας Τριάδος, δεν έχει ιδιόμελα να παιανίσης με τους μοναχούς σου, παρά παρέκαμψες την πιο πλούσια υμνολογία και πιάστηκες με τον κανόνα της Γοργοϋπηκόου; Λες και τα παιδιά Της, οι διακονητές Της, είναι άμοιροι μουσικού ταλέντου και άφωνοι και άκαρδοι.

Τότε είπα: «Λίγο το κακό, ας μην ομιλήσω». Τώρα όμως γλυκόφθογγος αηδών των Αθηνών κυκλοφορεί κασέτα, στην οποία καταπιάνεται να αποδώσει εκείνος «εγκαρδιώτερα» την παράκληση της Γοργοϋπηκόου. Καί πράγματι η καλλιέπεια ρέει από τα χείλη του σαν ποταμός χρυσόρροος…

– Χριστιανέ μου, δεν είναι στην ίδια τάξη του μικρού και του μεγάλου παρακλητικού κανόνα ο κανόνας της Γοργοϋπηκόου»• είναι κτήμα της μονής Δοχειαρίου και παρακαταθήκη του αγίου Νικοδήμου σ’ αυτό το άγιο μοναστήρι. Πότε ήρθες να ερευνήσης την χειρόγραφη παράδοση της λατρείας στην μονή Δοχειαρίου; Την βρήκες έτοιμη και την τσαμπουνάς και την γυροφέρνεις σαν το κατάξερο ψωμί μέσα στο στόμα σου, για να γλυκαθής. Μήτε το ψάχνεις, μήτε το ερευνάς, μήτε ρωτάς, σαν να είναι η μονή Δοχειαρίου ερημοκκλήσι στις παρυφές του Άθωνα. Αν είσαι μεγάλος μουσουργός και μουσικός, εκατοντάδες ύμνοι υπάρχουν στις βιβλιοθήκες των Μονών άγνωστοι στους πολλούς. Γιατί δεν παίρνεις έναν από αυτούς να ψάλης, παρά υποκλέπτεις σαν το πεινασμένο ποντίκι το τυρί μέσα από το στόμα των Δοχειαριτών μοναχών και το παρουσιάζεις κασέρι, λες και εμείς το προσφέρουμε φέτα ξυνισμένη, που έχει τη δυνατότητα μόνον ο φτωχός λαός να την γεύεται;

Επιτέλους πότε θα σταματήσει αυτή η ανυποληψία μέσα στην Εκκλησία; Πότε θα αρχίσουμε να σεβώμαστε ο ένας τον άλλον; Πότε θα παρουσιαζώμαστε σπουδαίοι με τους δικούς μας κόπους, με τις δικές μας μελέτες; Πότε το φως που θα εκπέμπουμε θα είναι απαύγασμα της καρδιάς μας και της ζωής μας; Όχι πιά κλέφτες μέσα στην Εκκλησία. «Αυτός που δανείζεται- λέγει η Αγία Γραφή- αυτό που φτιάχνει είναι του δανειστή, δεν είναι του δανειζομένου.»

Καί ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πειραιά ας προσέξη να μην καταντήση κίτρινο φύλλο. Όλα τα χρόνια έβαζε τον κανόνα των Δοχειαριτών και τώρα τον απέρριψε και βάζει τον κανόνα τον μελίρρυτο ενός παπά, που ίσως ποτέ δεν ήρθε να προσκυνήση την Παναγία, και όταν τον ακούς έρχεται στον νού σου η τραγουδίστρια Φειρούζ από τον Λίβανο.

Η παράκληση αυτή δεν βγαίνει ούτε από τον φλοίσβο της θάλασσας ούτε από την αύρα των βουνών• βγαίνει από τις θυρίδες των κέντρων διασκεδάσεως. Ψάλλει σαν αυτόν που έχασε τον έρωτά του και ψάχνει να τον βρη. Ψάλλει μεν με πάθος, αλλά όχι με θείο πόθο. Σ’ αυτήν την ψαλμώδηση δεν υπάρχει τίποτε αυθόρμητο, τίποτε πηγαίο• απίθανα ψεύτικη. Καλή φωνή, μπερδεμένη όμως με το σύγχρονο τραγούδι του ξεχασμένου έρωτα. Ευχαρίστως ακούγεται από παθιασμένους ανθρώπους, αλλά δεν ψάλλεται στην Εκκλησία. Δεν είναι βιωματική, είναι φτιαχτή, επειδή αυτός που ψάλλει δεν βρήκε την αγάπη του για την Παναγία• δεν έγινε η Παναγία αποκούμπι στη ζωή του. Προσπαθεί με επιτηδεύσεις και με φωνή τρυφερή, αλλά άκαρπη, να ελκύση την αγάπη της Παναγίας.

Τα αιώνια πράγματα είναι αυθόρμητα, πηγαία, και όχι με φτιασίδια και επιτηδεύσεις. Η ψαλμωδία βγαίνει μέσα από τα σπλάγχνα των πιστών και πλαταίνει το στόμα τους, για να διαλαλή αυτά που διηγούνται όλες οι γενιές των ανθρώπων. Εμείς ψάλλουμε τον έρωτά μας, αυτόν που γνωρίζουμε καλά, όπως μας τον δίδαξαν οι πατέρες μας. Η παράκληση της Γοργοϋπηκόου συνεχίζει την αιώνια ελληνική ψαλμωδία, είναι ο απόηχος των αιώνων μέσα στην τρικυμισμένη θάλασσα, που λέγεται ορθόδοξη Ελλάδα. Η ύμνηση της Παναγίας δεν εκφράζεται με μουσικές επιτηδεύσεις. Η Παναγία είναι λατρευτή από τους Αγγέλους και από τους ανθρώπους, στους οποίους δεν έφθασε το ύφος το λυρικό και παθιασμένο.

Η παράκληση της Γοργοϋπηκόου ψάλλεται από πονεμένα στόματα και στο όνομά Της σταυροσημειώνονται χέρια ροζιασμενα. Καί οι καρδιές των ανθρώπων που την ψάλλουν είναι καταπονημένες, δεν έχουν ακόμα ελαφρώσει. Βγάζουν καημούς όπως τους έχουν μέσα τους• όχι μελοδράματα. Μαννάδες που έχουν χάσει τα δόντια τους, έχουν ξεφλουδίσει τα χέρια τους στις μπουγάδες, στον φούρνο, στην λάτρα του σπιτιού, παππούδες που έχουν μαδήσει οι πώγωνες και τα μουστάκια τους στ’ αλέτρι, το τσαπί και το δικέλλι, γυναίκες που κλείνουν τα μάτια των νεκρών τους, χειρώνακτες που κύρτωσαν στο μεροδούλι και ξαποσταίνουν, ακουμπώντας στην όχερη του άλετριού, και θυμούνται τα περασμένα και ονειρεύονται τι θα τους απαντήση το ξημέρωμα της άλλης μέρας. Όχι τρυφερές κοπέλες, που δεν τις άγγιξε η τυράγνια της ζωής.

Η παράκληση είναι για τον πολύ λαό, όχι για τον καλλικέλαδο ψάλτη και τον φτιασάρη παπά. Μέσα από μια παράκληση βιογραφείς τη ζωή του Έλληνα, του τυραννισμένου, του καταπιεσμένου, του καταπονημένου. Η Παναγία είναι η μάννα του πόνου, της αλήθειας, του ανυπέρβλητου. Μακάρι να το καταλάβη όποιος ψάλλει παράκληση και όχι να φτιάχνη φωνή ανοίκεια στη φύση του.

Ψάλε μια τέτοια παράκληση κι εμείς μαζί σου.

Έπειτα, αν θέλη κανείς να βγη στο μειντάνι ψάλτης και συγγραφέας, ας μάθη πρώτα δυό γκλίτσες γράμματα, όπως λέγαν οι παλιοί. Δεν είναι αισχύνης άξιον στις μέρες μας να κυκλοφορεί κασέτα με λάθη άκόμα και στην απαγγελία του Ευαγγελίου; Πενήντα χρόνια πίσω η Εκκλησία, στους ολιγογράμματους παπάδες της υπαίθρου; Το συνοδευτικό κείμενο στη θήκη του CD, αποτελεί κατά το ήμισυ και πλέον ένα κακότεχνο εγκώμιο στον μουσουργό! Αυτοσυστήνεται και χαρακτηρίζει τον εαυτό του με αλλεπάλληλους πομπώδεις προσδιορισμούς και σχήματα λόγου. «Πολύ μογίσαντι»,( αντί του ορθού «πολλά μογήσαντα») «αόκνως συλλέξαντι»,( από που άραγε και με τόσο κόπο; Μήπως από το βιβλιαράκι της Παρακλήσεως της Μονής Δοχειαρίου;) Είναι ο «ηδυμόλπως ασας», μήπως και «ο γοργώς υπακούων»,αντί για την Παναγία, αφού, εκτός από τη λανθασμένη χρήση όλων των πτώσεων στη μακροσκελέστατη αυτή περίοδο, χρησιμοποιεί εδώ και αρσενικό γένος; Παρομοιάζει τον εαυτό του με νυκτικόρακα αγρυπνούντα και καλλικέλαδον αηδόνα αγλαίζουσαν! Είναι και θήτης! Φαίνεται πως εκείνο το «θήτα» στη θήκη του CD είναι κυριολεκτικό και όχι …ορθογραφικό λάθος. Θήτες λοιπόν και σήμερα οι ιεροθύτες;

Καί αφού είναι όντως έτσι, γιατί θέλουν να παρουσιάζωνται γνώστες της αρχαίας γλώσσας μας και να την χειρίζωνται για εντυπωσιασμό των απλοικών πιστών; Είναι ο «αλεξίσας» ( αντί του ορθού: αλεξήσας) μεν «τα του βίου τερπνά και ηδέα», αλλά «δι’ εαυτόν»!!! Επισυνάπτει δε αρχαιοπρεπώς και το ανύπαρκτο «ποίκλιν», αντί του «επίκλην» καθώς και το νεοελληνικό «εσέ» πλαισιώνοντας τα πάντα με πλείστους σολοικισμούς και βαρβαρισμούς. Γιά του λόγου το αληθές και για τους επαίοντες παραθέτουμε αυτούσιο το ασυνάρτητο συνοδευτικό κείμενο του CD, και την επιεικέστατη διόρθωσή του από τον καλό μελετητή.

«Τω πολύ μογίσαντι, τω αόκνως συλλέξαντι, τω ηδυμόλπως ασαντι, Συ, τω γοργώς υπακούοντι, αγάπης πολλής και χρέους και τιμής ως νυκτικόραξ αγρυπνών, ως καλικέλαδος αηδών αγλαίζουσα, πρόσδεξαι θήτα του Υιού σου και λειτουργόν, τον αλεξίσαντα τα του βίου τερπνά και ηδέα δι’ εαυτόν, τον μόνον εράσμιον Χριστόν. Τον ποίκλιν λέγοντα Αλέξιον, τον ταπεινόν ιερουργόν, πρόσδεξαι συν τοις λοιποίς προς σε κράζοντα, Γοργοεπήκοε βοηθέ, και μεσίτευσον εν τάχει δι’ αυτόν και τοις ακούουσι ταύτα, τα εαυτού δι’ εσέ συλλεγέντα. Καί αυτοίς τε και αυτώ πάντα τα προς σωτηρίαν εξ αυτών γεννηθέντα εν ταίς καρδίαις αυτών παράσχου, μήτηρ Θεού, η Παναγία ημών.»

(Οι υπογραμμίσεις των λαθών δικές μας)

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΟΡΘΩΜΕΝΟ
«Τον πολλά μογήσαντα, τον αόκνως συλλέξαντα, τον ηδυμόλπως ασαντα, εξ αγάπης πολλής και χρέους και τιμής, ως νυκτικόρακα αγρυπνούντα, ως καλλικέλαδον αηδόνα αγλαίζουσαν, Συ, η Γοργώς Υπακούουσα, πρόσδεξαι• τον θύτην του Υιού Σου και λειτουργόν, τον αλεξήσαντα τα του βίου τερπνά και ηδέα δι’ Αυτόν τον μόνον εράσμιον Χριστόν. Τον επίκλην καλούμενον Αλέξιον, τον ταπεινόν ιερουργόν μη παρίδης συν τοις λοιποίς προς Σε κράζοντα, Γοργοϋπήκοε βοηθέ, αλλά μεσίτευσον εν τάχει υπέρ αυτού και των ακουόντων τα μελωδήματα ταύτα τα υπ’αυτού διά Σε συλλεγέντα. Παράσχου δε πάσιν ημίν τα προς σωτηρίαν αιτήματα, Μήτερ Θεού, η Παναγία ημών».

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ –ΣΧΟΛΙΑ
1.«Τω πολύ μογήσαντι….άσαντι.»Το ρήμα της πρότασης «πρόσδεξαι» απαιτεί αντικείμενο σε αιτιατική πτώση. Οι αλλεπάλληλες δοτικές πρέπει να μετατραπούν σε αιτιατικές.

2.«Πολύ»: διορθώνουμε: πολλά: γιατί παραλείπεται το σύστοιχο αντικείμενο και παραμένει ο επιθετικός του προσδιορισμός στον πληθυντικό αριθμό και στο ουδέτερο γένος.

3.«Μογίσαντι»= μογήσαντι: διορθώνουμε με η γιατί το ομηρ. ρήμα είναι μογέω (κατά το ποιέω-ω)

4.«Τω γοργώς υπακούοντι»: Προφανώς εδώ αναφέρεται στην Παναγία. Η δοτική αρσενικού γένους πρέπει να μετατραπή σε ονομαστική θηλυκού γένους που θα προσδιορίζη το Υποκείμενο της πρότασης: «Συ, η Γοργώς υπακούουσα».

5.«αγάπης πολλής και χρέους και τιμής»: πρέπει να μετατραπούν σε εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας ή σε δοτική της αιτίας: εξ αγάπης…..(:αναγκαστικό αίτιο: η αιτία που προκαλεί την ενέργεια του ρήματος).

6.«ως νυκτικόραξ…αγλαίζουσα».: Η πτώση και πάλι ατυχώς αλλάζει από δοτική σε ονομαστική, ενώ η σύνταξη απαιτεί την αιτιατική, αφού πρόκειται ξανά για το αντικείμενο του ρήματος πρόσδεξαι.

7.«Καλικέλαδον»: Η λέξη γράφεται με δύο λ.

8.Χωρίζουμε τη μακροσκελέστατη περίοδο σε δύο περιόδους με την άνω τελεία.

9.«Θήτα»! : ο θης, του θητός, τον θήτα, οι θήτες: η κατώτερη κοινωνική τάξη της αρχαίας Αθήνας. Προφανώς ο συγγραφέας ήθελε να γράψη «θύτην».

10.«αλεξίσαντα»: το ρήμα αλέξω σχηματίζει τύπους ως εκ ρήματος αλεξέω( κατά το ποιέω- ω: αλεξήσαντα: θα γραφή με η.

11.«δι’ εαυτόν»: Νοηματικά δεν μπορεί να σταθή: απομάκρυνε τα τερπνά για τον εαυτό του; Πρέπει να διορθωθή : «δι’ Αυτόν τον μόνον εράσμιον Χριστόν».

12.«Ποίκλιν»! : Δεν υπάρχει αυτή η λέξη. Το επίκλην: κατ’ επωνυμίαν, ονόματι.

13.«Λέγοντα»: διορθώνουμε:λεγόμενον ή καλούμενον.

14.«Πρόσδεξαι»: το ρήμα επαναλαμβάνεται και στη δεύτερη πρόταση. Μπορεί στη β΄πρόταση να αντικατασταθή :π.χ. «μη παρίδης».

15.«Μεσίτευσον δι’ αυτόν»: είναι νεοελληνική σύνταξη. Στην αρχαία ελληνική η πρόθεση διά +αιτ. δηλώνει αιτία. Διορθώνουμε: «υπέρ αυτού».

16. «Τοίς ακούουσι»: Διορθώνουμε σε γενική: «και (υπέρ) των ακουόντων», αφού συνδέεται παρατακτικά(με το σύνδεσμο και) με το υπέρ αυτού και έχει τον ίδιο συντακτικό ρόλο.

17.«Τα εαυτού»: είναι κτητική αντωνυμία. Το ορθό είναι τα υπ’ αυτού συλλεγέντα. Συμπληρώνουμε τη λέξη «μελωδήματα» για περισσότερη σαφήνεια.

18.«εσέ»!: η αντωνυμία στην αρχαία ελληνική είναι: «σε». Διορθώνουμε: «διά Σε».

19.«Καί αυτοίς τε και αυτώ… εξ αυτών».: επανάληψη της λέξης αυτός. Περισσότερο δόκιμη η έκφραση: πάσιν ημίν.

20.«Τα γεννηθέντα εν ταίς καρδίαις αυτών παράσχου…» Ποιά γεννηθέντα εν ταίς καρδίαις να παράσχη; Καί αφού έχουν γεννηθή για ποιό λόγο να τα παράσχη εκ νέου;

21.«Μήτηρ»: είναι κλητική πτώση. Διορθώνουμε: Μήτερ.

22.«ημών»:Η αντωνυμία δασύνεται: ημών.

23.Μακροπερίοδος λόγος, ασάφεια, απώλεια νοήματος.

Καί μια τελευταία απορία: Καλά ο θύτης• οι εργαζόμενοι στο στούντιο, θήτες και αυτοί; Ή ακολουθούν τη δικηγορική ρήση: «Πλήρωσέ με και κάνω μήνυση και στον εαυτό μου»;

Ωχ αυτή η ανυποληψία μέσα στο χώρο της μοναδικής αριστοκράτισσας ορθοδόξου Εκκλησίας!